نوجوان کیست؟

نوجوانی، مرحله گذار رشد فیزیکی و روانی انسان است که میان کودکی و جوانی اتفاق می‌افتد. این گذار، تغییرات زیستی (بلوغ جنسی و…)، اجتماعی، و روانشناختی را در بر می‌گیرد و حدودا به سنین ۱۰ تا ۲۰ سالگی گفته می‌شود. از ۱۰ تا ۱۳ سالگی اوایل نوجوانی، از ۱۴ تا ۱۷ سالگی اواسط نوجوانی و از ۱۸ تا ۲۰ سالگی اواخر نوجوانی در نظر گرفته می‌شود. به اصطلاح عموم مردم  روانشناسی نوجوانی بسیار حائز اهمیت می‌باشد

البته هدف ما  شناخت علمی ویژگی‌های روانشناختی نوجوانان به منظور نحوه درست برخورد با برخی از تغییرات جسمانی، عاطفی، اجتماعی، عقلانی، ایمانی و اخلاقی آنها می‌باشد. به همین دلیل به تک تک موضوعات مطرح شده در جلسات مشاوره روانشناسی حوزه نوجوانان می‌پردازیم.

تغییرات مهم و اساسی در دوره نوجوانی چیست ؟

در دوران نوجوانی تغییرات بسیاری در سطوح مختلف برای فرد ایجاد می‌شود. این تغييرات هم فيزيكي است و هم خلقی، تفكري و ارتباطی. در این دوره، شروع تغییرات با تغییر در فیزیک فرد شروع می‌شود. رشد یکباره قد، بم شدن صدا، رویش مو بر صورت پسرها، برجسته شدن سینه و باسن در دخترها و… در این دوران رخ می‌دهد. این میزان تغییر در قسمت‌های مختلف بدن، باعث می‌شود بدن فرد دوران پر آشوبی داشته باشد و در بسیاری مواقع نامتوازن به نظر برسد. برای مثال طی مدتی بینی او نسبت به صورت رشد بیشتری را تجربه کرده باشد و یا دست‌هایش نسبت به بدن نامتوازن به نظر برسد، كه ميتونه باعث كاهش اعتماد به نفس در نوجوانان بشه.

در این دوره یکی از مشکلاتی که خود فرد آن را درک خواهد کرد، زمانی است که برای خرید لباس به فروشگاه‌ها مراجعه می‌کند. نه لباس‌های کودکانه دیگر برایش مناسب است و نه لباس‌های بزرگسالان به تن او می‌نشیند. پیرهنی را می‌بیند که آستین‌های مناسبی برایش دارد، اما به زور تا پایین کمرش می‌رسد. این تغییرات باعث نوعی بیگانگی در فرد می‌شود و متوجه می‌شود که گویی با انسان جدیدی طرف است. دقیقا در سال‌هایی که خود را مرکز دنیا می‌داند و گمان می‌کند همه در حال توجه به او هستند، باید با جوش‌های روی صورت و نگرانی از تغییرات فیزیکی دست و پنجه نرم کند.

تغییرات فیزیکی در سطح بدن و ترشح هورمون‌های جنسی، باعث بروز شدید هیجانات جنسی در فرد می‌شود. ناآگاهی از ماهیت این میل‌ها، احساس اضطراب، شرم و گناه در او ایجاد می‌کند. فروید می‌گوید نوجوان در این دوره از نشستن کنار والدین خود نیز ممکن است خجالت بکشد. فهم چگونگی تولید مثل و خودارضایی، از مسایل بسیار مهم در این دوران است. نبود آموزش‌های جنسی مناسب در مدارس و خانواده و کمک نگرفتن از روانشناس نوجوانان و جوانان، همسالان و اینترنت را منبع اطلاعات کودک قرار می‌دهد که ممکن است این اطلاعات بسیار غلط باشد.

تربیت نوجوانان و جوانان

در نگاه یک روانشناس نوجوانان و جوانان، سه نکته بر رفتار یک انسان نقش دارد، سرشت آدمی، نوع فرزندپروری و محیط یا همان جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند. در توضیح سرشت آدمی مثال بخش نوزادان در بیمارستان را ذکر می‌کنم. به یاد بیاورید در این بخش برخی نوزادان ساکت و بی سر و صدا خوابیده‌اند،

برخی بدغذا و بدخوابند و برخی دائم در حال گریه هستند و با کوچک‌ترین مسئله‌ای به گریه می‌افتند. هر انسان با خصوصیات خود پا به این دنیا گذاشته و سرشتی دارد که تا پایان عمر با اوست. نکته دوم فرزندپروری است که به این باز می‌گردد که والدین از نظر روانی چگونه‌اند، آیا دچار اختلال هستند؟ از نظر اقتصادی و فرهنگی چگونه‌اند؟ و تمام این آیتم‌ها با فرزندپروری مرتبط است.

یکی از نکات دارای اهمیت سلامت روانی والدین است، مثلاً اگر پدر یا مادر اضطراب جدایی داشته باشد فرزند را به خود می‌چسباند یا در والدینی که دچار وسواس هستند نمی‌گذارد به فرزندش خوش بگذرد و در زمان بازی دائم به او گوشزد می‌کند که زمین می‌خوری یا زمان غذا خوردن اصرار دارد که تو باید تمیز و شیک غذا بخوری و… فرزند در این زندگی آماده جنگ می‌شود و بسیاری از رفتار‌ها در او باقی می‌ماند و در آینده رفتار‌های خوبی در مقابل والدین خود نشان نمی‌دهد. بنابراین مهم است که یک روانشناس نوجوانان و جوانان از وضعیت سلامت والدین نیز آگاهی داشته باشد.

نکته مؤثر دیگر در رفتار انسان محیط است، به طور مثال مدرسه‌ای که فرزندان ما هشت ساعت یا بیشتر را در آن زمان می‌گذرانند و نوع رفتار و شخصیت و عقاید مسئولان مدرسه، فرهنگ منطقه محل تحصیل و رفتارشان با دانش‌آموزان در نوع تربیت و رفتار فرد در بزرگسالی نیز تأثیر دارد. از دیگر مسائلی که امروزه موجب مشکلات و اختلال در افراد جامعه به ویژه نوجوانان شده ورود تکنولوژی است، والدین با تفاوت سنی ۲۰ ساله با فرزندانشان به دلیل ورود این حجم از تکنولوژی نمی‌توانند دوران نوجوانی خود را با شرایط فعلی فرزندانشان مقایسه کنند.

زمان قدیم نوجوانان در کوچه‌ها با هم سن و سالان خود دائم در حال بازی و تفریح بودند و انرژی‌ها و بدخلقی‌هایشان در فضای کوچه و محله‌های قدیم تخلیه می‌شد، اما امروز جامعه مجازی غیرقابل کنترل است و نوجوانان دوران بسیار متفاوتی را نسبت به پدر و مادرشان سپری می‌کنند و به دلیل کاهش تحرک، انرژی آن‌ها تخلیه نمی‌شود و از طرفی در فضای مجازی و روبه‌رو شدن با مطالب گسترده‌ای که وجود دارد کار تربیت فرزندان امروز سخت‌تر است، اما خانواده‌ها باید بتوانند این تغییر نسل و تفاوت بین نسل‌ها را درک کنند و اگر در این مسیر دچار مشکل شدند به روانشناس نوجوانان و جوانان مراجعه کنند.

اختلاف با والدین: لزوم ارتباط موثر والدین با فرزندان

سخت گرفتن بی‌جا در این دوران اشتباه است. والدین اگر با فرزندان خود رفاقت و دوستی نداشته باشند، از آن‌ها دور شده و نمی‌توانند از مشکلات آن‌ها باخبر شوند. هر چه والدین سختگیرتر باشند مشکلات اساسی فرزندان را جا می‌اندازند و متوجه نمی‌شوند اکنون فرزندشان چه شرایطی دارد، اما به واسطه رفاقت، متوجه حالات او شده و می‌توانند او را با واقعیت‌های زندگی روبه‌رو کنند.

اختلافات والدین و فرزندان به بدتر شدن روابط در زمان حال و حتی در آینده ختم می‌شود، در نتیجه اضطراب و دلشوره‌های این دوره را کنار بگذارید و به هیچ وجه به فرزندانتان هویتی را تحمیل نکنید. اجازه دهید نوجوان هویت خود را نه در فضای مجازی و در جمع دوستان و همسالان بلکه به کمک والدین خود در خانه پیدا کند، زیرا هویت یک فرد موضوع بسیار مهمی است که ناخودآگاه در خانواده شکل می‌گیرد. در این دوران احساس درک نشدن توسط والدین، نوجوانان را آزار می‌دهد و خيلي از نوجوانان دچار بحران در هويت مي‌شوند. اما هویت چیست؟

به خاطر خودتان او را محدود نکنید

والدین باید توجه داشته باشند که نوجوانان و جوانان در دوران خاصی به سر می‌برند و نیاز به استقلال و کسب هویت خاص خود از ویژگی‌های این دوران است. به همین دلیل والدین باید ضمن نظارت و راهنمایی کلی، آزادی و استقلال نوجوانان و جوانان را محدود نکنند. در واقع از نگاه یک روانشناس نوجوانان و جوانان، بسیاری از این محدود کردن‌ها به مشکلات درونی خود والدین برمیگردد که نگاه مالکانه به فرزند خود دارند و از بزرگ شدن و استقلال او در هراس هستند.

ارتباط موثر با نوجوانان و جوانان در جلسه درمان

همانطور که گفته شد، ارتباط موثر با نوجوانان و جوانان به حل بسیاری از اختلافات و تعارضات میان والدین و آن‌ها کمک می‌کند. از طرف دیگر روانشناس حوزه نوجوان و جوان نیز لازم است بتواند با برقراری ارتباط مناسب و دوستانه، فضا را برای اعتماد و گفتگو فراهم کند. برقراری ارتباط برای روانشناس نوجوانان و جوانان خود می‌تواند گام بزرگی برای درمان باشد.

روانشناس نوجوانان و جوانان زمانی می‌تواند فرآیند تغییر در مراجع را آغاز کند که بتواند اعتمادی مشترک ایجاد کند و به مراجع نوجوان یا جوان بقبولاند که او در جایگاه یک همراه و راهنماست، نه در مقام دفاع از سنت‌های جامعه یا یک نصیحت کننده. بنابراین در تمامی جلسات مشاوره چه در قالب مشاوره حضوری در مرکز تخصصی مشاوره روانشناسی نوجوانان (ارتباط میان مراجع و روان درمانگر) و چه در مشاوره آنلاین نوجوانان (ارتباط میان کاربران و روانشناس آنلاین) باید محرمانه و دوستانه باشد.

هویت‌یابی زودرس

هویت یابی زودرس تثبیت زودرس تصور فرد ازخودش است پیش از اینکه تجارب فرد غنای کافی بیابد. نوجوانانی که هویتشان پیش از موعد تثبیت می‌شود تأیید دیگران برایشان اهمیتی اساسی دارد و عزت نفس آنان تا حد زیادی به تأیید دیگران بستگی دارد، معمولاًبرای مراجع قدرت اهمیت زیادی قائل‌اند و بیشتر با نوجوانان دیگر همنوایی می‌کنند و کمتر استقلال رأی دارند.

در ضمن این دسته به ارزش‌های سنتی مذهبی بیشتر علاقمندند وکمتر با تفکر و تامل می‌کنند، مضطربند و افکارشان قالبی و سطحی است و با دیگران کمتر روابط نزدیک برقرار می‌کنند. هرچند که از لحاظ بهره هوشی عمومی تفاوتی با همسالان ندارند، ولی به دشواری می‌توانند انعطاف از خود نشان دهند و به هنگام مواجهه با تکالیف شناختی و تنش‌زا نمی‌توانند واکنش مساعد از خود نشان دهند؛

معمولاً از نظم و ساخت در زندگیشان استقبال می‌کنند. این نوجوانان با والدینشان روابط نزدیکی دارند و ارزش های والدین را می‌پذیرند. در عین حال والدین این گروه به طور کلی پذیرا و مشوق هستند و نوجوانان را تحت فشار می‌گذارند که با ارزش‌های خانواده همنوایی کنند.

سردرگمی در هویت‌یابی

برخلاف دسته قبل، گروهی دیگر از نوجوانان یک دوره طولانی از سردرگمی را می‌گذرانند و شاید هیچ‌گاه احساس هویتی قوی و روشن در آنان ایجاد نشود. چنین نوجوانانی عزت‌نفس کمی دارند و استقلال اخلاقیشان رشد نیافته است. این افراد به دشواری مسوولیت زندگی خود را به عهده می‌گیرند، تکانشی هستند و تفکری نامنظم دارند.

آمادگی اعتیاد به مواد مخدر و آسیب‌های اجتماعی در این دسته بیشتر است و روابط فردی این نوجوانان غالباً سطحی و گاه و بی‌گاه است، هرچند که به طورکلی با نحوه زندگی والدینشان مخالفند اما نمی‌توانند از خودشان شیوه‌ای ابداع کنند.

دیدگاه‌های اریکسون توسط بسیاری از متخصصان نیز تعبیر، تفسیر و گسترش یافته است. یکی از محققان،. به نام جیمز مارسیا یک مصاحبه سازمان یافته را برای طبقه‌بندی هویت نوجوانان. تدوین کرده است تا وضعیت .رشد هویت آنان را در زمینه‌های بینش مذهبی، جهت‌گیری جنسیتی و یک مجموعه از ارزش‌های سیاسی. مشخص کند. در این طبقه‌بندی‌ها چهار نوع هویت برای نوحوانان مشخص می‌شود:

پراکندگی هویت: این گروه از نوجوانان هنوز. به مسائل هویت خود فکر نمی‌کنند و اگر هم به این موضوع فکرکرده باشند نتوانسته‌اند خود را به یک جهت‌گیری آینده نگر برسانند.

تسلیم طلبی: نوجوانان این. گروه .افرادی هستند که بدون. تجربه هیچ گونه بحرانی برای تصمیم‌گیری درباره هویت خودشان خود را تسلیم نظر والدین يا افراد ديگر  کرده‌اند. بی آنکه به ارزیابی نظرآنان بپردازند.

وقفه: این خصوصیت بیانگر وضعیت نوجوانانی است که با بحران هویت درگیر هستند، اگرچه فعالانه در تلاش برای کشف برای کشف ارزشها و علایق و بینش‌ها وحرفه مورد نظر خود هستند؛ اما هنوز نتوانسته‌اند تصمیم روشنی در این مسائل اتخاذ کنند.

پیشرفت هویت: نوجوانانی که هویت خود را شکل داده‌اند کسانی هستند که به یک تعهد شخصی درباره حرفه یا بینش مورد نظر خود دست یافته اند.

نوجوان در این دوران به سبب احساس سرگشتگی و بحران هویت، مضطربانه به همانند سازی خود با گروه‌های دیگر می‌پردازد. در این سن گروه همسالان، موثرترین و نزدیک‌ترین گروه به آن‌هاست. گروه همسالان آشیانه امن نوجوان به حساب می‌آید، چراکه درگیر مسایلی است که آنقدر شرم‌آور و جدید به نظر می‌رسد که جز با آن‌ها نمی‌تواند مطرح کند.

حتی به سبب جا نیفتادن نقش روانشناس نوجوانان و جوانان، از مراجعه به یک روانشناس نوجوانان و جوانان هم هراس دارند. اما چرا نوجوانان در این دوران اینقدر برخوردهای متفاوتی دارند؟ پاسخ را تا حد زیادی می‌توان در انواع فرزندپروری و سبک‌های دلبستگی جست‌وجو کرد.